Slaan als opvoedmiddel

Onder moslims spreekt men vaak over de overlevering die (vrij vertaald) stelt dat het kind op de leeftijd van zeven dient te gaan bidden, en als het tien is en het gebed niet verricht? Slaat het dan. De vraag is dan: hoe gaan we daarmee om? Plus: Opvoeding en slaan klinkt iets anders dan opvoeding en een pedagogische tik. Wat is hierin het verschil? De overlevering is regelmatig middelpunt van de vraag of fysiek straffen religieus gezien mag.

De discussie over zin en onzin omtrent het fysiek straffen van een kind is er één die al enige tijd gaande is. Om over dit onderwerp te spreken is het belangrijk dat we een verschil maken tussen mishandeling enerzijds en het gebruik van fysieke straffen als middel van opvoeden. Tegenwoordig (sinds 2007) is iedere vorm van lichamelijk straffen bij wet verboden. De corrigerende tik, ook wel pedagogische tik genoemd, valt hier ook onder. Dit maakt het bespreken van dit onderwerp echter niet overbodig. Er zal immers altijd een verschil zijn tussen de wet en de omgang met de wet in de privésfeer, los wat we hiervan ook kunnen vinden. Uit onderzoeken blijkt namelijk dat het merendeel van de bevolking in westerse landen gebruik maakt van de pedagogische tik. Met die wetenschap in gedachte schreven we dit item.

Om te beginnen: Het fysiek corrigeren van kinderen is niet iets nieuws. De discussie eromheen is wat “nieuw” is. Het fysiek corrigeren is al eeuwenlang een vrij breed geaccepteerde methode in de opvoeding van kinderen. Het is echter niet zomaar dat deze kwestie ter discussie staat zoals in dit artikel zal blijken.

Laten we eerst eens kijken naar de overlevering waarmee we begonnen. Een veelgebruikte overlevering die spreekt over slaan, gaat over het corrigeren van kinderen die niet willen bidden. De overlevering is vaak vertaald als: Wanneer jullie kinderen de leeftijd van zeven jaar bereiken, onderwijs hen dan het gebed. En wanneer zij de leeftijd van tien bereiken, slaat hen er dan om wanneer zij het niet verrichten. Wanneer men spreekt over het slaan van kinderen door de opvoeder? Dan is het deze uitspraak die men aanhaalt. En de conclusie is dan: vanuit de islam mag het.

De profeet keurde het goed?

We weten als moslims zijnde echter ook dat een uitspraak als deze aan regels gekoppeld is. We weten dat de letterlijke woorden van de profeet niet altijd een letterlijke maar ook vaak een figuurlijke betekenis hadden. Neem bijvoorbeeld de uitspraak (vrij vertaald) “Niemand van jullie gelooft, totdat hij voor zijn broeder wenst wat hij voor zichzelf wenst.”. De uitleg van die bewoordingen is vrij standaard als volgt: het niet geloven wil hier zeggen dat je een tekortkoming in je geloof hebt, niet dat je ongelovig bent.

Wanneer we dat weten en kijken naar de voorgenoemde overlevering? Dan zien we dat ook daar niet naar gekeken moet worden op een zwart-wit manier. Het is niet zo dat wanneer je kind niet wenst te bidden je maar moet gaan slaan. Laat staan dat deze overlevering een vrijbrief vormt tot het koppelen van slaan aan elke willekeurige daad die je als ouder als onaangenaam ziet.

Begrijpen van het “slaan”

Nu denk je wellicht: maar hoe moet ik de tekst dan begrijpen?

Ten eerste: dat hier een koppeling is tussen fysiek disciplineren en het gebed. En wanneer een handeling op deze manier verbonden is aan een specifieke kwestie? Dan is het niet perse zo dat je deze twee kunt loskoppelen en onafhankelijk van elkaar kan gaan toepassen. Oftewel: de profeet heeft hier het gebed en fysieke correctie met elkaar verbonden. Dat geeft jou niet het recht om fysiek corrigeren te koppelen met het netjes eten of op tijd thuis komen.

Ten tweede kan de uitspraak worden gezien in het licht van het belang van het gebed. Deze uitspraak geeft het belang van het verrichten van het gebed aan. Dat belang is zo groot dat zelfs fysiek corrigeren als middel mag worden ingezet.

Ten derde, en zeer belangrijk; de profeet heeft dit gezegd. Maar er is geen overlevering bij ons bekend waarin hij deze handeling ook daadwerkelijk toepast. De profeet spreekt hier wel over, maar kennelijk had hij het niet nodig om dit middel te gebruiken. En als hij het niet nodig had om kinderen fysiek te corrigeren? Dan wil dit zeggen dat deze methode niet de eerste manier van opvoeden en corrigeren is.

Dit is ook gelijk het vierde punt: het gebruik maken van fysieke correctie is niet de eerste optie. Van jou als opvoeder mag worden verwacht dat je een kind weet te motiveren en stimuleren in het goede. “Slaan” dient als het trekken van een grens bij ontoelaatbaar gedrag, niet als eerste en veelgebruikte manier van correctie.

Het heeft mij goed gedaan

Een veelgebruikt argument in de hele discussie is dat ouders zeggen: het heeft mij goed gedaan. Het gaat hier alleen niet om wat jou goed heeft gedaan en wat niet. Wat werkt voor de ene hoeft namelijk niet te werken voor andere. Iedere persoon is uniek en heeft een unieke aanpak nodig. Daarnaast is de manier van fysiek corrigeren net zo belangrijk om te bespreken als het vraagstuk of je er überhaupt gebruik van zou moeten maken. Laten we daar eens naar gaan kijken.

Slaan: autoriteit of onmacht

Uit onderzoek blijkt dat ouders die het lastig vinden goed om te gaan met moeilijk gedrag van hun kinderen zich snel onmachtig voelen. Onmacht is een belangrijke drijfveer achter het fysiek corrigeren van kinderen. Daarom is slaan steeds meer gezien gaan worden als een vorm van mishandeling in plaats van een opvoedkundige methode. Immers: het gaat om de behoefte van de ouder in dat geval (het wegnemen van onmacht), niet om de behoefte van het kind. En dan heeft het niets meer te maken met opvoeding.

De opvoedkundige methoden werkten niet, dus viel men als ouder zijnde terug op fysiek corrigeren. Dan spreek je niet meer van een pedagogische tik maar daadwerkelijk slaan. Er ontstaat, ter verduidelijking, bij een onmachtige ouder vaak een autoriteitsconflict. De gedachte daarbij is: ik ben de ouder, het kind moet maar gewoon luisteren. En zoals de bekende uitspraak gaat: wie niet horen wilt, moet maar voelen.

Een ander goede reden om niet te slaan, is dat lijfstraffen alleen effect hebben op korte termijn. Het gevolg daarvan is dat je kind zich het door jou beoogde gedrag niet eigen maakt. Je kind zal zich hooguit voor korte tijd naar jouw wensen gedragen. Sterker nog: je kind kan het gewenste gedrag laten zien als je in de buurt bent, en anders gewoon doen wat hij/zij zelf wilt.

Slaan lost iets op?

Daarnaast leert het kind, door deze manier van onmacht uitten, dat slaan een oplossing is voor problemen. Je kind kan daardoor agressief gedrag ontwikkelen. Daarbij gaat het niet alleen om agressief gedrag richting leeftijdsgenoten maar ook richting de eigen ouders. Op deze manier ontstaat er een negatieve spiraal die moeilijk te doorbreken is.

Opvallend is ook dat ouders die slaan dit juist verbieden bij hun kind. Dan kom je in vreemde situaties. Bijvoorbeeld: een ouder slaat diens kind. De reden? Het kind heeft iemand geslagen en dat mag niet. Dan zorg je naast onbegrip ook voor een gevoel van onrecht bij je kind.

Er is echter wel een verschil tussen een pedagogische tik, waarbij het doel en de inzet is om je kind te corrigeren op een dringende wijze, en het ongecontroleerd slaan van je kind. Het eerste kan wel degelijk een positief effect hebben, mits voldaan is aan diverse voorwaarden.

Andere opties

In het algemeen stellen pedagogen dat ouders eerst gebruik dienen te maken van een scala aan algemeen geaccepteerde pedagogische mogelijkheden. Werken die niet? Dan mag men gebruik maken van de pedagogische tik. Je kan, afhankelijk van de leeftijd, bijvoorbeeld gebruik maken van het uitleggen waarom iets al dan niet netjes is van je kind. Ook kan je je kind waarschuwen vooraf, achteraf een standje geven of een time-out invoeren om een situatie te doorbreken. Je kan gewenst gedrag extra stimuleren, negatief gedrag negeren, je teleurstelling kenbaar maken etc. Alles naar gelang het kind en de situatie. Over het algemeen zouden deze methoden afdoende moeten zijn om grenzen te stellen aan kinderen.

Kenmerken van de pedagogische tik

Werken al deze methodes niet en is er een sterke en liefdevolle ouder-kind relatie dan kan men, aldus onderzoekers, gebruik maken van een pedagogische tik. Wel is er een leeftijdsgrens voor dit opvoedmiddel. Hou ouder het kind, hoe meer onwenselijk men het ziet. Daarbij legt men de nadruk erop dat dit tot het tweede levensjaar van het kind nooit wenselijk is en het na het 12e levensjaar ook niet meer wenselijk is.

De reden dat het bij oudere kinderen is afgeraden? Omdat zij het als vernederend ervaren. Fysieke correctie kan dan juist leiden tot meer ongewenst gedrag. Gebruik je als ouder in deze leeftijdsgroep dit middel? Dan dient het altijd samen te gaan met uitleg. Het mag daarnaast nooit het meest gebruikte middel van correctie zijn.

Pedagogen geven aan dat de pedagogische tik niet beschadigend mag zijn. Oftewel: de tik doet weinig pijn en laat geen plek achter. De tik moet erop gericht zijn gedrag bij te sturen en mag nooit tegen het hoofd zijn. Ook mag deze methode alleen in de privé-sfeer gebeuren en is het geboren vanuit kind-zorg en niet ouderzorg.

Hellend vlak

Wanneer onderzoeken aangeven dat de pedagogische tik werkt, waarom werd het dan verboden? Dat heeft te maken met meerdere kwesties. Een belangrijke kwestie is de toegenomen aandacht voor de rechten van het kind. Ouders die argumenteren dat een pedagogische tik bijdraagt aan het recht op een goede opvoeding? Die worden verwezen naar het morele principe dat het slaan van een kind een no go zone is. Maar we hebben uit dit artikel kunnen opmaken dat een pedagogische tik, die voldoet aan de voorwaarden, niet als slaan valt aan te merken en een positief effect kan hebben. Dus nogmaals; waarom het verbod?

De voornaamste reden is dat een pedagogische tik steeds meer werd gezien als een risicofactor. Het werd steeds meer gezien als een beginniveau van waaruit men overgaat tot het slaan van kinderen. Hoeveel onschuldig ogende zaken zijn niet uitgelopen op grote problemen? De deur naar kindermishandeling moest volledig worden gesloten en daarmee werd ook de pedagogische tik buiten de deur gezet.

Actie-reactie

Kinderen leren doordat de omgeving waarin ze zich bevinden reageert op het gedrag wat ze vertonen. De aandacht van jou als ouder heeft daarbij een ontzettend sterke werking in positieve en negatieve zin. Je kan het gedrag goedkeuren door het te prijzen, te belonen, te complimenteren etc. Je kan gedrag ook afkeuren, negeren, bestraffen met woorden, gebaren of een time-out. De jonge jaren van een kind zijn de jaren waarin het kind (nog) niet (altijd) in staat is een motivatie waarom iets niet mag te begrijpen. Ouders maken dan veelal gebruik van een boze blik, wijzende vinger of stemverheffing. Een pedagogische tik ziet men in die fase veelal als ondersteunend middel tot opvoeding.

De angst zit hem echter in het feit dat het verheffen van je stem kan overgaan naar schreeuwen en/of schelden. Een time-out kan overgaan naar opsluiten in een kamer. En zo kan een pedagogische tik mettertijd overgaan naar mishandeling. Hoewel deze koppeling geen noodzakelijke is, is het ook niet onbegrijpelijk te noemen. In de huidige tijd is er steeds minder aandacht en tijd beschikbaar voor kinderen. Als mens zijn we steeds minder geduldig. Het kan dan ook geen kwaad wat terughoudender te zijn met het fysiek corrigeren van kinderen.

Conclusie

We weten dus dat pedagogen het verbinden aan duidelijke regels. We weten dat de profeet het weliswaar toestond maar het koppelde aan een specifieke daad. Ook is het niet overgeleverd dat hij de pedagogische tik ook daadwerkelijk gebruikte. Sterker nog, toen iemand in zijn bijzijn een kind sloeg sprak hij zich er direct tegen uit. Het is vanuit deze perspectieven dan ook de moeite waard om, tenminste, te heroverwegen wat je standpunt is.Wij raden je aan om jezelf als ouder zijnde in te zetten en je te verdiepen in de andere opties die aanwezig zijn.